گذار اپیدمیولوژیک و تغییر سیمای سلامت

چکیده

گذار اپيدميولوژيك با تغییر الگوی علل مرگ­ومیر و بیماری توأمان با گذار دموگرافیک و تغییرات حاصل از آن در ترکیب سنی جمعیت واقعيتي به نام تغییر سیمای سلامت را بدنبال داشته است. به­طور مشخص تاكنون جامعه جهانی با سه گذار اپيدميولوژيك عمده مواجه بوده، به­طوري­كه اولين مرحله گذار، در اواخر دوره پارينه سنگي (Paleolithic) و دوران نوسنگي (Neolithic)، حادث گرديده و مشخصه بارز این دوره بروز و شیوع بالای بیماری­های عفونی و فوق­العاده مسری و متعاقب آن مرگ­ومیر بسیار زیاد ناشی از این عوامل بوده است و هم­چنین جنگ، قحطی و خشکسالی از مهم­ترین عوامل تعیین­کننده مرگ و بیماری در جامعه جهانی محسوب می­شدند. دومين گذار، با آغاز انقلاب صنعتي شكل گرفت و مشخصات این دوره عبارتند از کاهش بیماری­های عفونی به دنبال بهبود شرایط زندگی و تأمین تسهیلات بهداشتی و کشف برخی واکسن­ها و آنتی­بیوتیک­ها که به پیشگیری و کنترل بیماری­های عفونی کمک شایان توجهی نمود. بالاخره سوّمين گذار كه از حدود سه دهه قبل آغاز گرديده مبتنی بر بروز و شیوع روز افزون بیماری­های مزمن و غیرواگیر می­باشد.

در کشور جمهوری اسلامی ایران در یکی دو دهه اخیر شاهد آنیم که با توسعه تکنولوژی و گسترش زیر ساخت­های صنعتی، افزایش شهرنشینی، کنترل نسبی بیماری­های عفونی خصوصاً بیماری­های قابل پیشگیری با واکسن، کاهش میزان­های مرگ­ومیر کودکان، تغییر ساختار سنی جمعیت و افزایش درصد جمعیت سالمندان کشور و با افزایش امید زندگی و هم­چنین به تبع تأثیرات ناشی از تغییرات و تحولات جهانی و بین­المللی تغییرات گسترده­ای در سبک زندگی و به تبع آن سیمای علل بیماری و مرگ­ومیر مردم کشورمان به وقوع پیوسته است. اکنون شایع­ترین علل مرگ به ترتیب بیماری­های قلبی- عروقی، سوانح و حوادث و سرطان و تومورهاست و از طرفی بیماری­های نوپدید و بازپدید عفونی (ایدز، سل، هپاتیت ویروسی و..) را باید جدی گرفت و هم­چنین آسیب­های روانی- اجتماعی همچون اعتیاد، افسردگی و خودکشی بخش قابل توجهی از بار بیماری­ها را به­خود اختصاص داده­اند. پیشگیری و کنترل عوامل خطری همچون کم تحرکی، عادات نامناسب غذایی، اعتیاد، استعمال دخانیات، آلودگی محیط زیست با آلاینده­های جدید و عدم رعایت اصول ایمنی ترافیک شرایط ویژه­ای ایجاد نموده و این شرایط دشوار و پیچیده برنامه­ریزی­ها و سیاستگذاری­های خاص خود را نیاز دارد. برنامه­های غربالگری بیماری­های مزمن و سرطان­ها و هم­چنین مشاوره بیماری­ها و اختلالات رفتاری و روانی اکنون از اولویت برخوردارند و ارتقای کیفیت زندگی همزمان با افزایش امید زندگی از مهم­ترین دغدغه­های متولیان سلامت جامعه است. پرواضح است که مدیریت این شرایط و کنترل این عوامل مشارکت فعالانه و آگاهانه بخش­های مختلف توسعه را می‌طلبد و به­طور مشخص انتظار آن می‌رود که با شتاب هرچه بیش­تر برنامه­های علمی، آموزشی و هم­چنین اجرایی و عملیاتی ما در سطوح مختلف ستادی و محیطی متناسب با این تحولات و اولویت­ها طراحی و به اجرا گذاشته شود.