تاریخچه آموزش اپیدمیولوژی در ایران: گذشته، حال و آینده

Abstract

در كشور ما ايران، اپيدميولوژی به­عنوان حرفه‌ای مستقل در ساال 1330 (1951) در جريان تأسيس سازمان همكاری بهداشت (با همكاري وزارت بهداری آن زمان) شناخته شد. كه در آن سازمان يك واحد اپيدميولوژی مسوول بررسي و كنترل همه‌گيري‌ها بود. در سال 1331 انستيتو مالاريولوژی تأسيس شد كه سازمانی وابسته به گروه انگل­شناسی دانشكده پزشكي دانشگاه تهران با همكاری كامل با وزارت بهداری وقت بود. فعاليت مهم اين انستيتو تشكيل دوره‌های كوتاه مدت مالاريولوژی و نيز انجام مطالعات مالاريومتريك در سراسر كشور بود. در 1332 (1952) قراردادی بين انستيتو مالاريولوژی و سازمان جهانی بهداشت تحت عنوان «برنامه مبارزه با بيماري­های منطقه بوسيله بندپايان» منعقد شد كه بخشي از آن ترتيب يك دوره آموزشي يك ساله اپيدميولوژي بود. اين دوره دو بار برگزار شد و در هر بار 3 نفر در آن شركت كرده و فارغ‌التحصيل شدند. مسوول ايرانی اين قرارداد دكتر محمدعلی فقيه بود كه پس از تأسيس دانشكده بهداشت در دانشگاه تهران در ساال (1345) به­عنوان استاد اپيدميولوژی و دكتر ابوالحسن نديم (بنیان­گذار اپیدمیولوژی در ایران) يكي از دانش­آموختگان دو دوره فوق، به­عنوان دانشيار اپيدميولوژی منصوب شدند. دوره کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی در سال 1354 در دانشگاه شیراز راه­اندازی شد.. پس از انقلاب اسلامی به دلايل متعدد از تعداد اندک اپيدميولوژيست­های كشور (که کم­تر از ده نفر بودند) كاسته شد. يكی دو نفر در گذشتند و تعدادی بازنشسته شدند و يكی دو نفر نيز به خارج از كشور مهاجرت كردند ولی از سال 1365 (1986) برنامه رزيدنتی اپيدميولوژی که در سال­های پایانی دهه 50 در دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی راه پایه­ریزی شده بود مجدداً در ايران شروع شد و همزمان تعدادي به خارج از كشور جهت دريافت درجه دكتری اپيدميولوژی اعزام شدند. آخرين بازنگری دوره دستیاری اپیدمیولوژی به سال 1375 بر مي‌گردد.

در سال 1373" هيأت ممتحنه و ارزشیابی مشترك آمار و اپيدميولوژي" تشکیل شد که "هیأت مستقل ممتحنه و ارزشیابی اپیدمیولوژی" ازسال 1379 تا کنون به­کار خود ادامه داده است و انجمن علمی اپیدمیولوژیست­های ایران نیز در سال 1379 تأسیس شد.

برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته اپیدمیولوژی زیر نظر هیأت ممتحنه و ازرشیابی این رشته بازنگری و توسط شورای عالی برنامه­ریزی علوم پزشکی در سال 1385 مصوب گردید. در دانشگاه علوم پزشکی تهران پس از شیراز این رشته در سال 1381 راه اندازی شد تاکنون 6 دوره با پذیرش سلانه 6-4 نفر ادامه دارد. پس از دانشگاه علوم پزشکی شیراز و تهران این رشته در سال­های اخیر در دانشگاه­های علوم پزشکی ارومیه (در شرایط فعلی فعال نمی­باشد)، ایران، شهید بهشتی، همدان، اصفهان و کرمان راه­اندازی و در مجموع سالانه 31 نفر این دوره در کشور پذیرش دارد.

برنامه آموزشی" دوره­ی دکتری تخصصی PhD رشته اپیدمیولوژی" توسط اعضای هیأت ممتحنه و ارزشیابی رشته اپیدمیولوژی با مسوولیت و هماهنگی دکتر کورش هلاکوئی نائینی دبیر هیات تدوین و در سال 1387 (2008) در وزارت بهداشت مصوب گردید و در پی ایجاد این رشته، دوره موفق دستیاری که تاکنون بیش از 60 نفر فارغ­التحصیل داشته است که در سراس کشور سفیران و مجریان اپیدمیولوژی نوین با بالاترین استانداردها می­باشند، با توجه به قوانین موجود متأسفانه ملغی شد. "دوره­ی دکتری تخصصی رشته اپیدمیولوژی" از سال 1387 در دانشگاه­های علوم پزشکی تهران، شیراز، شهید بهشتی، ایران راه­اندازی شد. و هم­چنین دانشگاه علوم پزشکی کرمان موفق به کسب مجوز راه­انداری این دوره در سال 1389 شده است. البته دوره تحصصی اپیدمیولوژی در دانشکده دامپرشکی دانشگاه تهرن کماکان بر قرار است.

در طول حدود 40 سال که از سابقه شروع و توسعه دوره­های آموزش عالی در ایران می­گذرد علاوه بر فراهم ساختن امکان آموزش این رشته در داخل کشور، افرادی نیز در خارج از کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی این رشته به شرح زیر مشغول به تحصیل بوده­اند:

تعداد كل: 49 نفر برای دکترای تخصصی و 3 نفر برای دوره­های كوتاه مدت.

کشورهای محل اعزام عبارتند از: استراليا، انگليس، امريكا، سوئد، سوييس، فنلاند، كانادا، هلند، هندوستان.

تعداد فارغ­التحصیلان بازگشته به ایران تاکنون: (ابتدای 1389) حدود 40 نفر بوده­اند.

توسعه اپیدمیولوژی در آینده:

رشته دکتری تخصصی اپیدمیولوژی تغذیه Nutritional Epidemiology)) و MPH زمینه Field Epidemiology در شرف راه­اندازی می­باشند و بررسی راه­اندازی سایرگرایش­های مختلف در دست اقدام است. امید است که دانشگاه­های متقاضی با کسب معیارهای لازم موفق به راه­اندازی گروه­های اپیدمیولوژی و دوره­های تحصیلات تکمیلی مورد تقاضا شوند.

مشكلات پیش­رو:

عدم تعریف جایگاه سازمانی برای فارغ­التحصیلان این رشته در نظام عرضه خدمات و بیمارستان­ها.

توسعه کمی دانشجویان این رشته بدون توجه به نیاز واقعی جامعه.

تدریس دروس اپیدمیولوژی در مقاطع کارشناسی و دکترا حرفه­ای توسط افراد غیر اپیدمیولوژیست.

نبودن سيستم ارزشيابي و اعتباربخشي جامع، فعال و كارا، مشابه كشورهاي پيشرفته برای دوره­های آموزشی.