سرمایه اجتماعی و عوامل تعیین¬کننده آن در شهر تهران

چکیده

مقدمه: سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسی­های اقتصادی و اجتماعی جوامع مدرن مطرح گردیده است. می­توان ادعا کرد سرمایه اجتماعی نقشی مهم­تر از سرمایه فیزیکی و انسانی دارد چرا که در غیاب آن سایر سرمایه­ها کارا نخواهد بود، بر خلاف کشورهای توسعه یافته، در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، سرمایه انسانی به­ویژه سرمایه اجتماعی مبهم باقی مانده است.

با توجه به نقش کلیدی این سرمایه درتمام زمینه­ها و نگرش­های مختلف نسبت به آن در تمام جنبه­های زندگی که افزایش پژوهش­های مرتبط با این مهم حاکی از این جایگاه می­باشد و علاوه بر آن با توجه به تناقض در مطالعات قبلی، در این تحقیق ما بر آنیم که در ابتدا به بررسی و سنجش سرمایه اجتماعی در اولین کلانشهر یعنی شهر تهران پرداخته و با بهره­گیری از مدل­های نظری به تعبیر این مهم بپردازیم عمده­ترین عوامل مؤثر بر آن کدامند تا بتوان از نتایج حاصل از این بررسی به­منظور سنجش سرمایه اجتماعی و روند تغییرات آن در ایران بهره برد.

مواد و روش­ها: روش تحقیق از نوع پیمایشی و از نظر زمانی در یک مقطع زمانی انجام می­گیرد. واحد تحقیق فرد از خانوار می­باشد. جمعیت مورد مطالعه، جمعیت ساکن در مناطق 22 گانه شهر تهران می­باشند که اطلاعات دموگرافیک و شغل و تحصیلات و درآمد و اطلاعات سرمایه اجتماعی شامل مشارکت­های داوطلبانه، فعالیت دسته جمعی، اعتماد، احساس تعلق و پای­بندی به ارزش­ها در 22300 نفر توسط 2 پرسش­نامه جداگانه طی طرح بررسی سنجش نابرابري­ها در شهر تهران URBAN-HEART)) جمع­آوری شده است.

يافته­ها: سطوح مختلف سرمایه اجتماعی در مناطق مختلف شهر تهران مقدارهای مختلفی را به خود اختصاص داد تمام مؤلفه­های اندازه­گیری شده سرمایه اجتماعی در دو جنس اختلاف معناداری را از لحاظ آماری نشان داد، هم­چنین غیر از فعالیت دسته­جمعی، سایر شاخص­های سرمایه اجتماعی در گروه­های مختلف سنی تفاوت مثبت معنادار آماری را نشان داد. همه متغیرهای سرمایه اجتماعی با هزینه­های مصرفی خانوار ارتباط مثبت معناداری را نشان داد. در این مطالعه تمام مؤلفه­های سرمایه اجتماعی به جز مشارکت در فعالیت­های داوطلبانه با وضعیت تأهل ساکنان شهر اختلاف معناداری را نشان داد. غیر از فعالیت دسته جمعی، سایر شاخص­های سرمایه اجتماعی در گروه­های مختلف  بر حسب تحصیلات در تفاوت مثبت معنادار آماری را نشان داد. وضعیت اشتغال، مالکیت منزل مسکونی، بعد خانوار، مدت اقامت در منزل مسکونی از سایر عوامل مؤثر بر برخی مؤلفه­های سرمایه اجتماعی بودند.

نتیجه­گیری: عوامل مختلف دموگرافیک، تأثیرات مختلفی را به­صورت مثبت یا منفی در مؤلفه­های مختلف سرمایه اجتماعی از خود بروز دادند. در نهایت نمی­توان از اثر تجمعی عوامل چندگانه بر عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی غافل شد، پس انتظار می­رود به­دنبال بهبود عوامل مؤثر قابل تعدیل، نظیر وضعیت اقتصادی، تحصیلات، نقش سایر عوامل نظیر نسل و جنسیت را در جهت اثرگذاری مثبت روی این سرمایه عظیم انسانی را تحت­الشعاع قرار داد.